ARAÇ'IN ANATOMİK DEĞERLENDİRMESİ Anadolu'daki en eski yerleşim bölgelerinden biri olan Araç'ın ,tarihi kaynaklarda adı ilk defa m.ö 1132 yılında "timanidis" olarak geçmekte bu duruma göre de yaklaşık 3000 yıllık bir yerleşim geçmişine sahip bulunmaktadır. Buna 1866 yılında belediye örgütünün kuruluşunu, 1868 yılında da bucak örgütünün ilçeye dönüşünü eklersek, ARAÇ'ın ülkemizin en eski belediyelerinden ve yine en eski ilçelerinden biri olduğunu görürüz. Karadenizle, iç bölgeler arasındaki ticari ve beşeri bağları kuran kervanların işlediği önemli bir yol güzargahında, önemli bir durak ve uğrak yeri olması, ilçeye "ARAÇ" adının verilmesine neden olmuştur. Araç'lı, devletine ülkesine ve yasalara bağlı, düzene saygılı, inkılaplara uyumu süratli, sosyal düşünce düzeyi yüksek bir vatandaştır. Bu bağlılığın en yakın örneği Kurtuluş Savaşı'nda Araç'ın nüfus bazında en çok şehit veren ilçe olmasıdır. Kastamonu kurtuluş savaşında 1948şehitle Ankara ve Konya'dan sonra en çok şehit veren il konumundaydı. Verilen şehitlerin ilçelere göre dağılımı şöyledir: Merkez: 484; İnebolu: 395; Tosya: 310; ARAÇ: 262; Taşköprü: 234; Küre: 147; Cide: 116 ...İşte bu tabloya bakıldığında Araç'ın Kurtuluş Savaşı'ında nüfus bazında en çok şehit veren ilçe olduğu görülebilmektedir. Araç'ta kan davası, toprak ağalığı yoktur. İlçe merkezinde ve köylerde hırsızlık yok denecek kadar azdır. Araştırmacı, yazar ve ozan İhsan Ozanoğlu'nun da dediği gibi "Kanaatkardır, alaken mazbuttur, dayanıklı ve sabırlıdır. Çağın kılık-kıyafetini, moda ve yaşam biçimini, teknolojik düzeyini günlük olarak izleyen ve benimseyen çağdaş bir yapıdadır Araç'lı. Araç ekonomisinin esas omurgasını ormanlar oluşturur. Fakat ormanlar gitgide azalmaktadır. Bununla birlikte tarım ve hayvancılık da gerilemektedir. Bu gerilemenin en önemli sebeplerinden biri "büyük şehirlere göç" nedeniyle oluşan köy boşalmaları, nüfus azalmasıdır. Toprak yetersizliği, ormanların giderek azalması bunun nedenlerindendir. ARAÇ'IN SİYASİ TARİHİ Anadolu'nun diğer yöreleri gibi Araç'ın da ancak tarihi devirleri aydınlanmış, tarih öncesi hakkında belirli bir bilgi elde edilememiştir. Mevcut bilgilere göre kasabanın ilk adı Araç değil Timanidis'tir. Şimdiki Kastamonu, Sinop, Çankırı illerinin tamamını,Samsun, Zonguldak, Karabük ve Bolu illerinin bir kısmını içine alan bölgeye Paflagonya denildiğini ve içindeki on iskan yerinden birinin Timanitis(Araç) olduğu bilinmektedir. Araç ismi ilk olarak Candaroğulları devrine ait belgelerde karşımıza çıkıyor. Buna göre Bizans döneminde Timanitis, Candaroğulları döneminde Araç isminin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu günkü Kastamonu-Araç-Safranbolu yolu Candaroğulları zamanında yapılmıştır. O halde Araç, o çağda Kastamonu-Safanbolu arasında bir vasıta olduğu Araç ismi bu duruma izafeten verilmiş olsa gerektir.. Araç ve tarihini Türk-İslam çağına kadar Paflagonya'ya- ondan sonra da Kastamonu tarihine bağlamak ve beraber düşünmek gerekir. Bu durumda bu bölgeye yerleşen, hakimiyet kuran veya istila eden milletleri ve kavimleri şöyle sıralayabiliriz: GASKALAR ÇAĞINDA ARAÇ: Hititler orta Anadolu'da yaşarken Gaska(kaşka)lar da m.ö 1400 yıllarına doğru Karadeniz, Tuz gölü, Bolu ve Erzurum arasında yaşamış ve hakimiyet kurmuşlardır. Bu kavim hakkında yeterli bir veri yoktur. Fakat elde dilen bilgilere göre Gaskalar,dövüşçü,cesur,zeki ve inatçı olup; koyun at ve öküz beslemişler, deriden elbiseler giymişlerdir. Tabiatlarında bulunan kavgacılık yüzünden yaptıkları devamlı savaşlar sonunda zayıf düşmüşlerdir. Hitit imparatoru Mursil II.nin Gaskalara açtığı İshupitta(m.ö 1349-1345), Pala yolları(m.ö 1345-1345),Timuhala-Dağğasta (m.ö1337-1343) ve Kalasma(m.ö1334-13299 savaşları sonucunda toprakları tamamen Hitit egemenliği altına girmiştir HİTİTLER ÇAĞINDA ARAÇ Mursil II. zamanında Hitit hakimiyeti başlamıştır. Mursil m.ö 1330 yılında ölmüş ve yerine Mutavalla ile Hatusil III geçmiştir. Bunlardan Hatusil III.ün bölgesi olan Kastamonu ve çevresi batıdan Dor'lara karşı koyamamış ve m.ö 1200 yıllarında yıkılıp hakimiyetleri son bulmuştur. DORLAR M.Ö 1200 yıllarına doğru gelip Paflagonya'yı istila ederek yerleşmişler ve dört yüzyıllık karanlık bir devir açmışlardır. Karanlık olan bu zaman içinde bu bölgeye, Paflagonyalılar,Henetler,Mariandynalar,Caukonlar,Leukausyer ler gibi kavimler gelip yerleşmişlerdir. PAHPLAGONLAR ÇAĞINDA ARAÇ M.Ö.1100-m.ö.700 yılları arasında bu bölgede bir Trak kavimi olan Papylagonlar kalmışlardır. Paphiagon Yunanca "kaynamak, çoğalmak,cesur olmak" anlamına gelen Paflazo kelimesinden çıkmıştır. Kimmerler tarafından bu kavim bölgeye kendi adını bırakmıştır. KİMMERLER M.Ö.VII yüzyılın başlarında Kafkasya'dan gelip yerleşmişlerdir. Bazı tarihçilere göre Paflagonyalıların menşei Kimmerlerdir. Fakat bu görüş birçok dayanaktan yoksundur. Kimmerler'in bu bölgedeki hakimiyetleri m.ö. 584 yılında Lidyalıların istilasına kadar devam edebilmiştir. LİDYALILAR ÇAĞINDA ARAÇ Lidya Kralı Giges komutasındaki bir ordu kimmerlerin bu bölgedeki hakimiyetine son vermiştir. Fakat Toktamış isimli bir kahraman etrafında toplanan Kimmerler,Giges'e karşı bir savaş başlattılar. Bu girişimlerden sonra Giges öldürüldü(m.ö.652). Gigesin öldürülmesinden kısa bir süre sonra da Asurllar tarafından Toktamış öldürüldü. Böylece Kimmerler tamamen ortadan kalkmış oldu. Bundan sonra Lidya kralı Kroisos Paflagonya'yı tekrar idaresi altına aldı. İRAN İSTİLASI m.ö 584deki Lidyalılar ile İranlılar arasında yapılan, Kızılırmak'ın sınır olması yolundaki anlaşma İranlıları taaruzzu ile bozulmuş, Paflagonya'yın idaresi bir sürelik İranlılara geçmiştir. YUNAN İSTİLASI Anadolu'daki İran hakimiyetini kaldıran Büyük İskender m.ö. 333 yılında Ankyra (Ankara) yakınlarından geçerken, Paflagonyalılar ona bir elçi göndererek kendisine bağlılıklarını belirtmişlerdir. Böylece İskender bu bölgeye girmemiştir. Fakat bu bölgenin idaresini Frigya satrabı Kalas'a bırakmıştır. İskender'in ölümünden sonra da bölgede bir müstakil devlet kurulmuştur PONTUS İSTİLASI Müstakil idare de fazla uzun yaşayamadı. M.Ö. 279 yılında Pontus Kralı Ariobarzones tarafından işgal edildi. Fakat daha sonra bölge Galatialılar, Pontuslular ve Bitınyalılar tarafından paylaşılamayan bir bölge halini aldı. m.ö. yılında 104 tarihinde Pontus Kralı VI. Mitridot ile Bitınya kralı Nikomedes III bu bölgeyi paylaşmışlardır. ROMA VE BİZANS ÇAĞI Lucullus komutasındaki Roma orduları, Pontusların hakim olduğu Paflagonya üzerine yürüyerek burayı ele geçirdiler. Böylece Roma Çağı başlamış oldu. M.S 395 yılına kadar Roma idaresinde kalan Paflagonya, bu tarihten sonra Bizans adını alan Doğu Roma'nın idaresi altına girmiştir. Bu devirde, Türk, İran, Arap ordularının istilasına uğramıştır. 1100 yılında Bizans, Kastamonu ve çevresini Danişmentlilere terketmiş, fakat bu durum fazla uzun sürmeyerek 1132 yılında tekrar Bizanslılar tarafından işgal edilmiştir. 1213 yılında Çoban Hüsamettin'in işgali ile Paflagonya kesin olarak Türk hakimiyetine girmiştir. Araç ve çevresinde yapılan kazılarda çıkan eserlerin çoğu Roma ve Bizans devrine aittir. ARAÇ TÜRK İSLAM ÇAĞI SELÇUKLULAR Selçuklu hükümdarı Alaeddin Keykubat II. Dirayetli emirlerini etrafında topladı. Bu arada Ankara muhasarasında kendisine büyük yardımları olan Emir Hüsameddin Çoban'ı da yanından ayırmadı. Alaeddin Keykubat'a büyük hizmetleri olan Emir Çoban ve oğulları Kastamonu Atabeyliğine sahip oldular. Bir süre sonra, Kastamonu'yu ve çevresini almayı planlayan Trabzon Rum İmparatoru Yani Komnen, Selçukluların peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan Baba İshak adlı bir şahıs ile uğraşmalarından yararlanmak suretiyle Kastamonu topraklarına hücum etti. Çobanlar Kastamonu'yu kahramanca müdafaa ettiler. İmparator Komnen bu durum üzerine geri çekilmek zorunda kaldı. CANDAROĞULLARI Candaroğulları hakimiyeti Moğol hükümdarı İlhan Gayhatu tarafından Şemseddin Yaman Candar adlı bir Türk Beyinin Kastamonu valiliğine atanması ile başlar... Şemseddin Yaman Candar'dan sonra tam 147 sene oğulları ve torunları Kastamonu'yu idare etmişlerdir. Bu hakimiyet, Fatih Sultan Mehmet'in Kastamonu'yu zaptedip Osmanlılara bağlamasına kadar devam etmiştir. OSMANLILAR Kastamonu ve çevresi 1459 senesinde Osmanlıların hakimiyeti altına girmiştir. Sadrazam Mahmut Paşa donanmayla denizden, Fatih Sultan Mehmet de ordusunun başında olarak Bolu-Ankara yolu ile Kastamonu'ya hareket etmiştir. Bu hareketi duyan Candaroğlu beyi İsmail Bey Fatih'in amacını anlamakta gecikmedi ancak Fatih'in yanındaki kardeşi Kızıl Ahmet Bey'in Kastamonu'ya gelip itaat görmesi, İsmail Beyi çok zor bir durumda bıraktı. Bu sebeple İsmail Bey Sinop'ta bir kaleye sığındı. Fatih de bu sırada Kastamonu'yu zaptetmişti. Bu olayla 467 yıllık bir Osmanlı hakimiyeti başlamış oldu. ARAÇ'IN TARİHİ ESERLERİ KALELER ARAÇ KALESİ Bu kale Araç'ın kuzeyinden geçen Araç Çayı'nın kuzey kenarında bulunan doğal bir kayanın üzerine yapılmıştır.150 metrekarelik bir alana sahiptir. Yüksekliği 70-80 metredir. Oldukça dik bir vaziyettedir. Yapılacak bir taarruzu önlemek amacıyla Bizans tarafından yapılmış ,Osmanlı tarafından tamir edilmiştir. ASAR KALESİ Bu kale Aliören köyü karşısındaki Asar dağındadır. Kaleye güney yönünden çıkılabilir. Uzunluğu 40, eni 15 metredir .Çıkan çömleklerin Osmanlılara ait olduğu sanılmaktadır. Bizans ve sonra Osmanlı tarafından derebeylerine yapılmıştır. AŞAĞIKARABÜZEY KALESİ Iğdır bucağının Aşağıkarabüzey köyündedir. Osmanlılar tarafından yapılan bu kalenin uzunluğu 100, genişliği 15 metredir .Moloz taşından harçla yapılmıştır. TARİHİ CAMİİLER KÖTÜRÜM BEYAZIT CAMİİ Bu cami Çay mahallesinde olup molozdan harçla yapılmıştır. Çatısı ahşap üzeri kiremittir. Kapısının sağında Arapça bir kitabe vardır. Bu kitabeye göre cami 1374 yılında Candaroğlu hükümdarı Kötürüm Beyazıd tarafından yaptırılmıştır. KÜRE-İ HADİD CAMİİ Bu cami de moloz taşından harçla yapılmıştır. Bulunan kitabeye göre cami 1451 yılında Candaroğlu İsmail Bey tarafından yaptırılmıştır.1891 yılında Kastamonu valisi Abdurrahman Paşa tarafından tamir ettirilen cami demirli köyündedir. (SÜZEY)TATLICA CAMİİ Moloz taştan harçla yapılmıştır. Arapça bir kitabeye göre cami 1727 yılında Kıblelizade İbrahim Bey tarafından yaptırılmıştır. Camii Süzey köyündedir. VEZNEDAR(YENİ)CAMİİ Moloz taştan harçla yapılmış olan camideki kitabeye göre cami 1916 yılında Başveznedar Halil bey tarafından yaptırılmıştır. Mihrabı Araç mermerinden yapılmıştır. Kagir minaresi vardır. Yeni mahalle veznedar sokaktadır.